Cengiz Han ve Seçilmişlik Doktrini

İnsanlık tarihi boyunca kader kavramı, çeşitli inançlar ve kabullere göre sorgulanmış ve bu sorgulamalarının sonucunda ortaya çıkan yorum ve istişareler de ona karşı farklı algıların oluşmasında önemli bir rol oynamıştır. Örneğin; Tanrı’nın ezelde yalnızca kurtuluşa erişecek olanları belirlediğine inananlar “Tek yönlü kader” anlayışında birleşirken, Tanrı’nın seçilmişlerin yanı sıra lanetlileri de ezelde belirlediği fikrine sahip olanlar “İki yönlü kader” anlayışında toplanmıştır.

“Kader” geniş anlamıyla; akıl sahibi varlıkları, nihai amaçlarına, yani ebedi yaşama ulaştırmak için Tanrı’nın tasarladığı planı ifade ederken, dar anlamıyla da Tanrının kurtuluşa erişecek olanları ezelde seçmesi anlamına gelmektedir.” [1]

İncil’de Efesliler’in 1. bölümünde yer alan “O kendi önünde sevgide kutsal ve kusursuz olmamız için dünyanın kuruluşundan önce bizi Mesih’te seçti” ayeti “Seçilmişlik Doktrini”nin temelini oluştururken Seçilmişlik Doktrini’de doğrudan doğruya Kalvinizm düşüncesinin önemli bir ateşleyicisi konumunda yerini almaktadır.

Kalvinizm ve seçilmişlik doktrini’nin öğretmeni John Calvin’e göre, insanoğlu ilk insandan (Hz. Âdem) beri asli günahın etkisindedir. Dolayısıyla Adem’in yasak olana teşebbüsü insanoğlunun mutlak kurtuluşunu mümkünsüz kılar. Ona göre iyiliğin ölçüsü, ancak kötü ve daha kötü ile belirlenebilir. Calvin bununla ilgili; kurtuluşa erenlerin yalnızca Tanrı’nın karşılıksız iyiliği ile seçildiğini ve seçilenlerin seçildikleri için şükretmeleri gerektiğini ifade etmektedir.[2] Ona göre, seçilmişler ve lanetliler arasında bir ayrım vardır. Örneğin; insanların bir kısmı, kutsal kitaplar kendisine ulaştığında olumlu bir reaksiyon gösterirken, bir kısmı da hiçbir etkilenme içine girmez. Calvin’e göre bu durum yaratıcının seçtiklerini kurtuluş yoluna yönlendirmesi olarak ifade edilir.    

Kırgız yazar Cengiz Aytmatov’un “Cengiz Han’a Küsen Bulut” adlı eserinde yer alan bir efsaneyi seçilmişlik konusu üzerinden inceleyelim.

Cengiz Han ile ilgili olan bu efsaneye göre; Cengizhan, Avrupa seferine çıkacağı sırada kâhin bir kadın huzuruna gelerek Gök Tengrinin kendisi için bir bulut görevlendirdiğini, bu bulutun sadece Cengiz Han’ı takip edip, koruyacağını söylemiş ve Gök Tengriyi kızdırırsa cezalandırılacağını ve bu bulutun yok olacağını da ilave etmişti. Cengiz Han, ilk başlarda bu anlatılanların uydurma olduğunu söylese de sonrasında tepesinde dolaşan bulutu görünce kâhine inanmıştı. Cengizhan şüphesiz eşi benzeri olmayan bir savaşçıdır. Ancak efsaneye göre bir hata yapmıştır. Daha doğrusu yanlış bir emir vermiş ve sonrasında bu emre uymak zorunda kalmıştır. Emir “maiyetindeki asker ve hizmetine bakan diğer kişilerin Avrupa seferi bitene kadar çocuk yapmayacağı ve böyle bir düşünceden kaçınmalarını” gerektiriyordu. Emre karşı gelen veya gelenler ölümle cezalandırılacaktı. Ne yazık ki Cengizhan’ın kendi subaylarından bir yüzbaşı Han’ın bayrak ve sancağını dikmekle görevli genç işçi kadına aşık olmuş ve bir çocukları olmuştu. Cengizhan bu olayı haber aldığında yüzbaşı, kadını, çocuğu ve kadının kölesini kaçırma planları yapıyordu Ancak geç kalınmıştı. Cengizhan suçu affetmedi ve bu iki aşığı astırdı. O gün üstünde onu takip eden bulut onu terk etti ve Cengizhan Avrupa seferini torunlarına devrederek kuzey Çin’e yerleşti. Orada da öldü… Cengin Han’ın başında dolaşan bulut, ona kendi inancı içerisinde Tanrı tarafından bir seçilmişlik atfedildiğini göstermektedir. Dolayısıyla kendimizi Cengiz Han’ın yerine koyduğumuzda nasıl bir karar verdiğimizin hiçbir önemi yoktur. Çünkü “seçilmişlik” psikolojisi içindeki insan, aldığı her kararın Tanrının onayından geçtiğini ve Tanrı’nın onu hataya yönlendirmeyeceğini düşünür. Bu bağlamda kendini Tanrı’nın yeryüzündeki gölgesi olarak görmeye başlayan seçilmiş kişi; ona Tanrı tarafından verilen otoriteyi korumak adına her türlü kararı almaktan çekinmez. Gizliden gizliye bunu yapabilmesindeki cesaretin, seçilmesindeki nedenlerden biri olduğunu düşünür. Tanrı ise yarattığı kulllarını bir yandan mükafatlandırırken bir yandan da çeşitli şekillerde imtihan eder. Cengiz Han’ın imtihanı da başında dolaşan bu bulut olmuştur. Ona anlam yüklemeye, kaderi kendi aklıyla anlamaya çalıştığında da sonsuz bir kibir içine düşmüş ve sonunda onu ödüllendiren Tanrı tarafından cezalandırılmıştır. Kaderi kendi aklıyla idrak etmeye çalışan kişi, onu kendi benliğine göre yorumlayarak seçilmişliği farklı yerlerde aramaya başlar. Hikmetin kapılarını, gizli sırlarını aralamaya ve en yüce gerçekleri kavramaya çalışır. Böylece Tanrı’nın gizli sistematiğini çözümleyeceğini, yaşamın asli manasına ulaşıp, kahinat içindeki yerini de tespit edebileceğine inanır. Bu arayış ve anlam yükleme süreci sonunda dipsiz bir girbadın içinde onu bekleyen korkunç bir son olur. [3]

Sonuç olarak, Kalvinizm düşüncesine göre de Cengiz Han’ın hata yapacağı ve seçilmişlerin yolundan uzaklaşacağı Tanrı tarafından çok daha önceden belirlenmiştir. Ama bunun nasıl tezahür edeceğini ancak Tanrı bilebilirdi. Yaratılanlar, tıpkı Cengiz Han gibi seçilmiş olduğunu düşünerek yanılgıya düşebilir, hatta seçilmişlik takıntısı ile imtihan da edilebilir. Ancak asli gerçeği yalnızca Tanrı bilebilir.

[1] Tarakçı, Muhammet. “Kalvinizm’de Kader Anlayışı”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2010): s. 93-119.

[2] A.g.e., s. 96

[3] A.g.e., s. 98