Özbek Döppisinin Dili
Özbek Türklerinde döppi özel bir yere sahiptir. Geleneksel giyim kuşamlarının başında gelmektedir. Döppi onlarca yıl önce ana şapka kültürüyken günümüzde yalnızca özel günlerde yahut bayram, cenaze gibi törenlerde milli kimliklerinin bir simgesi olarak taktıkları bir şapka haline gelmiştir. Marifetli ellerde ilmek ilmek işlenen döppi, Özbek Türklerinin vazgeçilmez bir parçasıdır.
Erkek, kadın, çocuk ve yaşlı herkes takabilirdi. Her bölgenin kendine özgü bir döppisi vardı. Semerkand, Buhara, Taşkent, Fergana, Harezm- Karakalpak gibi vilayetlerin döppileri buna örnek olarak gösterilebilir. Döppiye yuvarlak ya da kare şekil verilerek dikilir, nakış işlenerek veya boncuklarla süslenerek hazırlanır.
Eskiden döppiye işlenen desen ve motiflerin gizli birer anlamı varmış. Fakat günümüzde pek çok insan döppinin desenin ve motifinde gizli olan anlamı düşünmez olmuş. Her bir nakşın, her bir desenin veya çizginin kendine özgü anlamları varmış. Bu konu hakkında bazı rivayet ve efsaneler günümüzde halen halk arasında korunmaktaymış.
Bir rivayete göre, erkeklerin taktığı döppinin üst kısmında dört çiçek var ise, bu dört çiçeğin kişinin sağlını dört taraftan koruyacağı anlamı taşırmış. Döppinin kenarlarında on altı çiçek işlemesi var ise bu büyük ve huzurlu bir aile olma arzusunu simgelermiş. Ayrıca bu on altı çiçek işlemesi on altı çocuğa sahip olma arzusunu da dile getirirmiş. Beyaz ipek ile koyu renk kumaş üzerine dikilmiş çiçekler ise insan ruhunun ve kalbinin saflığının bir ifadesi olma anlamı taşırmış.
Kadınların taktıkları döppilerde ise daha çok çiçek, meyve ve kuş işlemeleri kullanılırmış. Çiçek motifleri daha çok yukarıda ya da yan kısımlarda işlenirmiş. Çiçeklerin içindeki renkler özenle seçilirmiş. Ya da tamamen kuş temalı desenlerde işlemede kullanılabilirmiş. Marifetli ellerin güzellik, mükemmeliyet için harcadığı emek döppinin manevi değerini de artırmaktaymış.
Bu Özbek döppilerinin süslenmesinde kullanılan motifler, renkler, çizgiler, nakışlar önemli bir anlam yüküne sahiptir. Genellikle yaşam ve ölüm, aydınlık ve karanlık, yeryüzü ve gökyüzü, iyi ve kötü gibi ortak kavramlarla ilişkidir.
Pek çok alanda hayatın içine yerleşen döppi şarkılara dahi konu olmuştur. “Do‘ppi tikdim ipaklari tillodan”[1], diye başlayan meşhur bir Özbek şiiri varmış. Daha sonra şiir şarkı olarak seslendirilmiş. Şiirin yukarıdaki dizesinde “Döppi diktim ipek altından” olarak geçmektedir.
Yukarıda bahsettiğimiz anlamlar, semboller ve motifler Türkiye’de halı ve kilim işlemeciğinde kullanılan motif ve dokumaların derin anlamlarıyla oldukça benzerdir. Eli belinde, hayat ağacı, kartal, koçboynuzu vb. motiflerin anlamlarına bakıldığında aynı inanç ve aynı kültür etkisi ile geliştiği çok rahat bir biçimde anlaşılmaktadır.
İnancımız, kültürümüz, değerlerimiz bir iken biz nasıl yabancı olabiliriz ki? Onların döppilerde kullandıkları motif ve işlemelerle hayat verdikleri iç sesleri, umutları, inançlarına biz halı ve kilimlerimiz de kullandığımız motif ve dokumalarla hayat vermişiz. İlmek ilmek işleyip, emek emek dokumuşuz…
