POLKAN ŞAİR (1874–1942)

Asıl adı Muhammed Canmuradoğlu olan Polkan Şair,  1874 yılında Özbekistan’ın Semerkand vilayetinin Kattakorğan ilçesinin Katağan köyünde dünyaya gelmiştir. Küçük yaşta yetim kalmış ve çalışmaya başlamıştır. Çobanlık yaptığı dönemde boş zamanını değerlendirebilmek için dombra çalmayı, kendi bildiği derleme ve destanlardan parçalar söylemeyi öğrenmiştir. Cassok Bahşi onun içindeki ışığı görmüştür.

Korğan Destancılık Mektebi üyelerinden Cassok Bahşı onu kendine talebe seçmiş ve yetmişten fazla destanı ona öğretmiştir[1]: “Köroğlu”, “Kıranhan”, “Arzıgül”, “Alpamış”, “Yadigâr”, “Rüstem” gibi destanları öğrenerek Cassok Bahşı’nın on iki öğrencisinden biri olarak kabul edilmiştir. Genç Polkan 25 yaşında halk destancısı sıfatıyla halk tarafından tanınmıştır[2]. Fakat hocasının yanından ayrılmamış, hocasının tüm destan repertuarına tam olarak hakim olmaya çalışmıştır.

Ekim Devrimi’nden sonra, diğer yurttaşları gibi o da soğuk Sibirya ormanlarına işçi olarak gönderilmiştir. Anlatılanlara göre Muhammed Canmuradoğlu “Polkan” mahlasını işçilik yaptığı dönemde seçmiştir. Bazıları “polk” (alay) kelimesine “an” eklenmesiyle ortaya çıktığını düşünürken, bazıları ise “Polkan” kelimesinin eski Moğolcada “ulu”, “büyük” gibi anlamları olduğunu ve sebeple bu ismi seçtiğini düşünmüşlerdir[3]. İki düşüncede de makul kabul edilebilir görüşlerdir.

Cassok Bahşı’dan destan ve derleme söylemeyi öğrenen Polkan Şair, kısa zamanda repertuarını genişletmiştir. Onun repertuarındaki eserler konu ve üslup yönünden Özbek halkının geçmişi, örf ve adetleri, istek ve arzularını ifade etmiştir[4].

Repertuarındaki “Hasan Batrak” (1927) Özbek işçilerin toprak ve suya yönelik hayal ve isteklerini ve bu yoldaki mücadeleyi yansıtıyordu. Polkan Şair’in aktardıkları Özbek folklorunun gelişiminde önemli bir aşamaydı[5].

Özbek Türklerinin en bilinen  “Alpamış Destanı”nın tam metni 1926 yılından itibaren Muhammed Canmuradoğlu (Polkan Şair), Ergaş Cumanbülbüloğlu ve Berdiyar Pirimkuloğlu’ndan derlenmiştir[6]. Buradan görüyoruz ki Polkan Şair halk destanının tam metnini bilen ender icracılardan biridir. Onun ağzından dökülen destanlar, halk sözlü eserlerinin ana karakterlerini, sözlü gelenek, değişkenlik, anonimlik ve gelenekçilik gibi derin bir teorik incelemesi için zengin bir metin sağlar[7].

Polkan Şair destan ve derlemelerin icrası sırasında şaşırtıcı abartılar, güzel sıfatlar kullanmış, özellikle atasözleri şiirsel çizgilere uydurmuştur[8].

Polkan Şair’in ağzından otuzdan fazla destan ve derleme yazılmıştır. Yeni getirilen kiril alfabesini bilmediği için okuryazarlığı kabul görmemiştir. Fakat Arap alfabesini öğrenerek Şeyh Kerim’den Kuran’ı ve İslam dininin ve felsefesini öğrenmiştir[9].

Eski Şura döneminde, Polkan Şair’in Sovyet rejimini öven eserleri defalarca yayımlanmıştır. Kendisi ise 1942 yılında Stalin’in yasakları sebebiyle tutuklanıp, Kattakorğan hapishanesine götürülmüştür. Hapishanede yakalandığı tüberküloz hastalığı sebebiyle 1942 yılında vefat etmiştir[10].

Polkan Şair, Özbek folklorunun gelişmesinde ve icrasında önemli rol oynamış büyük bir şahsiyettir.  Onun kazandırdığı destan ve derlemeler Özbek folklorunun gelişimine büyük katkı sağlamıştır. Özellikle Özbek halk destanı olan  “Alpamış Destanı”nın tam metnini oluşturan Bahşılardan biri olması onun ne kadar kabiliyetli ve bilgili olduğunun göstergesidir. Stalin rejiminin etkin olduğu dönemde tutuklanan Polkan Şair, kaldığı hapishane koşulları sebebiyle tüberküloza yakalanmış ve hayata gözlerini kapamıştır. Fakat geride bıraktığı destan ve derlemeler halen önemi korumaktadır.

Kaynakça

1.FEDAKÂR, Selami. “Özbekistan’da Destan Çalışmalarının Tarihçesi”. Milli Folklor Dergisi. 2004, Yıl 16, Sayı 62, s.67–79.

2.https://ziyouz.uz/ozbek-ziyolilari/pulkan-shoir-1874-1942/ (Erişim Tarihi: 24.06.2020).

3.https://qomus.info/encyclopedia/cat-p/polkan-uz/ (Erişim Tarihi: 24.06.2020).

4.http://zarnews.uz/post/25-yoshida-xalq-dostonchisi-sifatida-elga-tanilgan-muhammad-jomurod-ogli-polkan-stalin-qatagoniga-uchragan (Erişim Tarihi: 24.06.2020).

5.http://e-adabiyot.uz/kitoblar/qollanmalar/867-uzbekxalq-ogzaki-ijodi.html?start=18 (Erişim Tarihi: 24.06.2020).

6.http://zarnews.uz/post/25-yoshida-xalq-dostonchisi-sifatida-elga-tanilgan-muhammad-jomurod-ogli-polkan-stalin-qatagoniga-uchragan

7.http://zarnews.uz/post/25-yoshida-xalq-dostonchisi-sifatida-elga-tanilgan-muhammad-jomurod-ogli-polkan-stalin-qatagoniga-uchragan

Selami Fedakâr. “Özbekistan’da Destan Çalışmalarının Tarihçesi”. Milli Folklor Dergisi. 2004, Yıl 16, Sayı 62, s. 71.

8.http://kh-davron.uz/kutubxona/uzbek/amirqul-polkan-3-xalq-dostoni.html

9.http://e-adabiyot.uz/kitoblar/qollanmalar/867-uzbekxalq-ogzaki-ijodi.html?start=18

10.http://zarnews.uz/post/25-yoshida-xalq-dostonchisi-sifatida-elga-tanilgan-muhammad-jomurod-ogli-polkan-stalin-qatagoniga-uchragan